“Η εκπαίδευση στην Ίμβρο”: Ντοκιμαντέρ της Πεμπτουσίας για ένα αέναο ταξίδι

Project Description

Τα τελευταία χρόνια γίνεται κάτι πολύ σημαντικό στη νήσο Ίμβρο. Μετά από χρόνια ξενητιάς και φθοράς, το ελληνικό στοιχείο του νησιού επιστρέφει και ανασταίνει τον τόπο. Κεντρική θέση στην αναγέννηση αυτή κατέχει η επαναλειτουργία των ελληνικών σχολείων. Άνθρωποι εμπνευσμένοι ανέλαβαν ένα τιτάνιο έργο και μέσα από μύριες αντιξοότητες το έφεραν εις πέρας. Το κουδούνι των ελληνικών γραμμάτων ξαναχτύπησε στη γωνιά αυτή του Αιγαίου ύστερα από μισό αιώνα πικρής σιωπής.

Η Ιστοσελίδα «Πεμπτουσία» βρέθηκε στην Ίμβρο και συναντήθηκε με όλους σχεδόν τους πρωταγωνιστές αυτής της προσπάθειας, προεξάρχοντος του κύριου εμπνευστή της, του Παναγιωτάτου Οικουμενικού Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου. Όλοι τους είχαν την καλοσύνη να μιλήσουν στο φακό της και να καταθέσουν το περίσσευμα της ψυχής που έδωσαν, για να ‘ρθει η ευλογημένη μέρα που η Ιμβριακή Παιδεία ξαναγύρισε στον τόπο της.

Το ντοκιμαντέρ είναι κάτι βαθύτερο από μια απλή τεκμηρίωση ενός εγχειρήματος. Είναι η ψηλάφηση της ρωμέικης ψυχής, που αντιστέκεται στο πείσμα των καιρών και δημιουργεί πολιτισμό μακριά από ρητορείες και ανέσεις. Είναι μια άλλη Ελλάδα, μακριά από τη φθορά της δημοσιότητας, γι’ αυτό και γνήσια κι ατόφια, που αντιπαλεύει τη λήθη με έργα πνοής κι ανάτασης. Είναι μια Ρωμηοσύνη που δείχνει το δρόμο.

Νικόλαος Γκουράρος

Διευθυντής διαδικτυακού περιοδικού “Πεμπτουσία”

Πρόεδρος Ινστιτούτου “Άγιος Μάξιμος ο Γραικός”

Είναι ένα νησί, μια αλλιώτικη ελληνική γωνιά. Τόπος βραχώδης τριγύρω και γλυκός στο μέσα του. Χτυπημένος από τα αιγαιοπελαγίτικα κύματα, τους θράκες βοριάδες και τα σκληρά γυρίσματα της Ιστορίας. Με ανθρώπους αποφασισμένους, που μεγαλουργούν και δεν ξεχνούν τον τόπο τους, που μάθαν να κρατάνε την αρχοντιά τους ανάμεσα στις μυλόπετρες των καιρών. Ίμβρο το λένε το νησί, κατοικημένο από Έλληνες από χρόνους μακρινούς, αρχαίους, παρόν πάντοτε στα γεγονότα του Γένους, με τέκνα άξια σε γράμματα και τέχνες. Λησμονημένο κάποτε από δικούς και ξένους, μα όχι ξεχασμένο απ’ τα παιδιά του.

Ήρθαν κάποτε μέρες βαριές, με αμάθεια κι αγραμματωσύνη στον τόπο αυτόν. Κι έδωσε ο Θεός κι έβγαλε το νησί άνθρωπο που πονούσε τους συμπατριώτες του και λυπόταν για την απαιδευσιά τους κι έβαλε της ζωής του σκοπό να φέρει στο νησί Παιδεία. Κι ο άνθρωπος αυτός Βαρθολομαίος λεγόταν κι ήταν μοναχός στο Άγιον Όρος, στη Μονή Κουτλουμουσίου. Κι έφυγε απ’ το μοναστήρι του, για να κυνηγήσει τ’ όνειρό του, που ήταν σχολεία στην Ίμβρο – σαν ένας άλλος πατροΚοσμάς, ένας νησιώτης εθναπόστολος, κι είπε κι αυτός σ’ όλη του τη ζωή «κι είτε να σωθούμε όλοι μαζί είτε να χαθούμε αντάμα».

Παράλληλα, ο Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός με τη δράση του σηματοδότησε την έναρξη μιας στενής σχέσης ανάμεσα στο νησί και στην αγιώνυμη πολιτεία. Μια άλλη «σκιά του Άθωνα» κι η Ίμβρος, ανέπτυξε έκτοτε σταθερούς πνευματικούς δεσμούς με τους οικήτορες και την παράδοση του «Περιβολιού της Παναγίας». Μέσα από τ’ αγιορείτικα μετόχια του νησιού, τη βοήθεια προς τις προσπάθειες του Βαρθολομαίου και των διαδόχων του και τη γενικότερη πνευματική καθοδήγηση που παρείχαν οι αγιορείτες πατέρες στην ευρύτερη γεωγραφική περιφέρεια του Άθωνα, σφυρηλατήθηκαν οι δεσμοί μιας σχέσης με διάρκεια.

Ο Βαρθολομαίος μόχθησε πολύ. Πάλιν και πολλάκις ίδρυσε στη γενέτειρά του σχολεία, τα οποία έκλεισαν από την ανέχεια της εποχής. Δεν το έβαλε όμως κάτω. Ταξίδεψε για να μορφωθεί περισσότερο και για να συγκεντρώσει τα απαραίτητα χρήματα για την ενίσχυση του έργου του. Ο ίδιος πρόσφερε πολλά σε άλλα εκπαιδευτήρια του Γένους, δεν ευτύχησε όμως να επιστρέψει αυτοπροσώπως στην αγαπημένη του Ίμβρο, για να διδάξει. Ωστόσο, τα θεμέλια της εκπαίδευσης είχαν τεθεί πλέον κι οι σπόροι που έριξε άρχισαν να δίνουν τους καρπούς τους.

Σιγά σιγά το δέντρο της ιμβριακής παιδείας άρχισε να βλασταίνει και να κατακτά τη θέση του στον πολιτισμό του Γένους. Έγινε ένας θεσμός σταθερός, που ετοιμαζόταν για το μεγάλο άλμα. Και στη δεκαετία του 1920, και ιδιαίτερα μετά το τέλος του πολέμου, μια νέα αρχή φαίνεται στον ορίζοντα της ιμβριακής εκπαίδευσης. Η Συνθήκη της Λωζάννης προσφέρει ευνοϊκές προϋποθέσεις και τα ελληνικά δημοτικά σχολεία λειτουργούν σχεδόν σε κάθε χωριό του νησιού, ενώ στην Παναγία υπάρχει το ημιγυμνάσιο της Κεντρικής Σχολής. Κατά παράβαση των προβλέψεων της Συνθήκης, οι αρχές θα δημιουργήσουν – ιδἰως από το 1927 και έπειτα – προσκόμματα στη λειτουργία τους. Οι δυσκολίες δεν θα πτοήσουν τη φιλοπρόοδη ομογένεια της νήσου. Κάτω από την εμπνευσμένη ηγεσία του Μητροπολίτη Iάκωβου και χάρη στις καινοτόμες πρωτοβουλίες του, το ιδεώδες της γνώσης κρατήθηκε ζωντανό και έτοιμο να δώσει νέους ανθούς, όταν οι συνθήκες θα το επέτρεπαν.

Κι η ρόδα του καιρού γύρισε. Δειλά στα τέλη της δεκαετίας του ’40, αλλά πιο αποφασιστικά από το 1950, με την έλευση του νέου Ποιμενάρχη, του κλεινού Μελίτωνος, και το αίθριο πολιτικό κλίμα που επικρατούσε στη χώρα, μια χρυσή εποχή ξεκινούσε. Οι άξιοι Ίμβριοι έδειξαν τη δημιουργικότητά τους σε πολλούς τομείς. Εκεί όμως που η αρετή τους υπερέβη κάθε προσδοκία ήταν η Εκπαίδευση. Τα σχολεία ξεφύτρωσαν σε όλο το νησί. Τα παιδιά διψούσαν για γράμματα κι έσπευδαν να αξιοποιήσουν αυτή την ευλογία που επήλθε στον τόπο. Για 15 χρόνια ένας άνεμος φιλομάθειας σάρωσε με το πέρασμά του τις καρδιές των Ιμβρίων και οι γενιές των επιστημόνων που έβγαλε μαρτυρούν αψευδώς την έντασή του.

Για κρίματα όμως, που μόνο ο Κύριος γνωρίζει, μοίρα κακιά ζήλεψε τους αγαθούς κατοίκους και τους έριξε στις μυλόπετρες της Ιστορίας. Κι αποφασίστηκε η διάλυση της μικρής κοινωνίας τους. Τους πάρθηκε η γη και τους στάλθηκαν έποικοι κι εγκληματίες για να συγκατοικήσουν μαζί τους… Χάθηκαν δουλειές και το αίσθημα ασφάλειας εξανεμίστηκε. Το χειρότερο όμως όλων, όπως οι ίδιοι ομολογούν, ήταν η στέρηση της αγαπημένης τους Παιδείας, των ελληνικών γραμμάτων. Τα ρωμέικα σχολεία έγιναν παρελθόν κι η ελληνίδα γνώση εξοβελίστηκε. Η ατμόσφαιρα έγινε αποπνικτική και για τους περισσότερους ο μόνος ανοιχτός δρόμος ήταν ο πικρός ξεριζωμός. Οι φιλήσυχοι Ίμβριοι πλήρωναν για λογαριασμό άλλων τα σπασμένα λαθών κι αδιαφορίας.

Λίγοι, ελάχιστοι παρέμειναν στις πατρογονικές Θερμοπύλες. Το πρόσφατο κλέος έμεινε μια γλυκιά ανάμνηση, που πονούσε όμως τη μνήμη. Οι επήλυδες άρχιζαν ν’ αλλάζουν τη φυσιογνωμία του τόπου. Οι φύλακες φυλλορροούσαν, κάποιοι φεύγαν, άλλοι ακολουθώντας τους πρώτους στην ξενητιά, άλλοι για την άλλη ζωή. Η φθορά έμοιαζε προδιαγεγραμμένη κι αναπότρεπτη.

Ώσπου ξαφνικά, ανεπαίσθητα κι αθόρυβα θαρρείς, η Ιστορία γύρισε άλλη μια σελίδα της. Εκεί που η άμμος της κλεψύδρας έμοιαζε να σώνεται, χέρι αόρατο την αναποδογύρισε… Κάποιοι «απερίσκεπτοι» κατά κόσμον τόλμησαν και διαπίστωσαν ότι μέρες ανοχής ξαναξημέρωσαν. Κοντά σ’ αυτούς ήρθαν κι άλλοι και μετά κι άλλοι… κι οι πρώτες σταγόνες της επιστροφής έγιναν ρεύμα κανονικό. Κι από κοντά οι Ενώσεις των Ιμβρίων να στηρίζουν τα δίκια και το νόστο.

Ένα ένα τα προβλήματα όσων άντεξαν και παρέμειναν και των επαναπατρισθέντων άρχισαν να ξεπερνιούνται. Δύσκολα και κοπιαστικά έβρισκαν το δρόμο τους. Έμενε ένα μόνο, μια κληρονομιά βαριά που ζητούσε κι αυτή το δικαιωματικό μερίδιό της, η Ιμβριώτικη Παιδεία. Κι όταν ήρθε κι αυτής η ώρα, οι δυνάμεις των Ρωμηών κινητοποιήθηκαν. Με μπροστάρη τη Σεπτή Κορυφή του Γένους, το Μεγάλο Τέκνο της νήσου, τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο, το ρωμέικο φιλότιμο έκαμε το θαύμα του. Τα εμπόδια άρχισαν να κάμπτονται και η ελπίδα έγινε απτή πραγματικότητα. Πρώτα το Δημοτικό σχολείο και κατόπιν το Γυμνάσιο-Λύκειο ξαναζωντάνεψαν στα βασανισμένα χώματα αυτής της άκρης του Αιγαίου ύστερα από μισό αιώνα. Η αρχική μαγιά ίσως είναι μικρή, αλλά – το σημαντικότερο – είναι υπαρκτή. Όπως λέει κι ο Ποιητής, «το πρώτο σκαλί είναι το σπουδαιότερο». Ο Βαρθολομαίος Κουτλουμουσιανός δικαιώθηκε και πάλι, στο πρόσωπο ενός άλλου Βαρθολομαίου. Η δάδα των ελληνικών γραμμάτων ξαναστέλνει το φως της.

***

Η «Πεμπτουσία», πιστή στο χρέος της να αναδεικνύει τον άγνωστο Πολιτισμό των σημερινών Ρωμηών, αποφάσισε να καταγράψει αυτή τη λαμπρή πλευρά του Νέου Ελληνισμού. Έκανε υπακοή στη σχετική επιθυμία του Πατριάρχη μας και έστειλε τους ανθρώπους της να ερευνήσουν και να αποτυπώσουν τη ζωή που ανασταίνεται γι’ άλλη μια φορά στα θρανία του επίμονου νησιού. Από το φακό της «Πεμπτουσίας» πέρασαν σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές της ευτυχούς αυτής ανατροπής. Καρπός της δουλειάς που έγινε είναι το ντοκιμαντέρ που δημιουργήθηκε, μια απόπειρα να κοινωνήσουμε όλοι τη χαρά της αναγέννησης από τη σκουριά που έριξαν οι δίσεκτοι χρόνοι στη γωνιά αυτή του Ελληνισμού.

Γιατί κατά βάθος, αυτή δεν είναι μόνο η ιστορία της επαναλειτουργίας των μειονοτικών σχολείων στην Ίμβρο, είναι κάτι περισσότερο. Είναι η αφήγηση της μικρής κοσμογονίας της ιμβριακής παλιννόστησης, είναι άλλη μια απόδειξη (κόντρα στην κατήφεια της ελλαδικής Μητρόπολης) για όσα μπορεί να κάνει το Γένος. Είναι ίσως μια βεβαίωση της ελπίδας όσων μπορεί να κατορθώσει η πίστη.

Δρ. Πέτρος Παναγιωτόπουλος

Υπεύθυνος Περιεχομένου Πεμπτουσίας

•Σενάριο-Σκηνοθεσία ΝΙΚΟΣ ΧΡΥΣΙΚΑΚΗΣ •Ἐκτέλεση παραγωγῆς  SCEPTIC PRODUCTIONS •Διεύθυνση παραγωγής ΜΑΡΙΑ ΓΙΑΧΝΑΚΗ •Ἐπιστημονικὸς σύμβουλος ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ • Ἔρευνα ΣΠΥΡΙΔΟΥΛΑ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΗ  •Διεύθυνση φωτογραφίας ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΠΟΔΑΡΟΠΟΥΛΟΣ •Μοντὰζ ΚΟΣΜΑΣ ΦΙΛΙΟΥΣΗΣ •Μουσικὴ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΣΒΑΡΝΑΣ  •Κάμερα ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΤΙΚΑΣ  •Ήχος ΟΡΕΣΤΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΑΚΗΣ •Βοηθὸς Παραγωγῆς ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΠΟΛΙΤΗΣ  Μὲ τὴν εὐγενικὴ χορηγία τῆς ΙΕΡΑΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ